Yüz ve Mimiklerin Nörofizyoloji ve Nörolojisi

Özet

Bu derlemede yüz mimiklerine ilişkin nörofizyolojik mekanizmalar ile mimiklerin klinik nörolojisine ait bazı durumlar gözden geçirilmiştir. Yüzün kimliğinin algılanmasında beynin sağ hemisferinde özellikle inferior oksipital korteks ile lateral fusiform girus önemli nöral yapılardır. Bunlar da superior temporal sulkus ve amigdala ile bağlantılıdır. Bütün bu bölgeler gerek fMRI ve PET gibi beyin görüntüleme yöntemlerinde, gerekse olaya bağımlı EP'lerde en çok aktive olan nöral yapılardır. Yüzün kimliğinin algılanması yanı sıra, yüzün mimiklerinin (yüzün emosyonel ifadesi) tanınması özellikle amigdala ve superior temporal sulkus aktivasyonu ile sağlanmaktadır. Bireye bir uyaran olarak yüz fotoğrafları gösterilmesi lateral fusiform girusta 100-170 ms latanslı bir aktivasyon sağlamaktadır, 200 ms veya daha uzun bir latans ile de sol amigdala aktive olmaktadır. Amigdala hem geride lateral fusiform girus, hem de prefrontal ve inferior frontal girus ile iki yönlü bağlantı içindedir. Amigdalanın korkulu yüzlerle, anterior insular girusun nefret ve tiksinti ifade eden yüzler ile, striatum ve girus singulinin ise öfkeli yüzlerle aktive olduğuna dair yayınlar artmaktadır . İnferior oksipitotemporal bölgeye ait bu sistemin işlevi , yüzlerin kimliği ve emosyonel anlamını çözerek, çevreden gelebilecek tehditlere karşı kendi organizmamızın sosyobiyolojik olarak korunmasını sağlamaktır. Mimiklerin santral sinir sisteminde değerlendirilmesi ve yönlendirilmesinde, fronto-temporal ve limbik kortikal bölgeler yanısıra, basal ganglionlar, talamus ve hipotalamus da önemli rol oynarlar. Ancak bu konu tam bir açıklığa kavuşmamıştır. Yüzün mimik kasları başlıca 2 gruba ayrılır; üst yüz kasları (periorbital), alt yüz kasları (perioral). Buna göre de ponstaki motor çekirdek ve kortikofasiyal bağlantıların da ayrı bir somatotopisi olduğu gösterilmiştir. Ponstaki yüz çekirdeğinde, yüzün üst yarısını inerve eden motor nöronlar ayrı (intermediyer), alt yarıyı inerve eden motor nöronlar ayrı (dorsal/dorsolateral) çekirdekçik kitleleri içinde bulunurlar. İnsanda, pons çekirdeğine, hem alt hem de üst yüz yarısına uyan motor nöronlara, klasik nörolojik anlayışın tersine, her iki hemisferden de kortiko-fasiyal lifler gelir. Yüzün alt yarısı ağırlıklı olarak M1 ve lateral korteksteki piramidal liflerin kontrolu altındadır. Yüzün üst yarısına ait kortikal projeksiyonlar ise suplementer motor alan ve girus singuliden başlarlar. Buna göre, yüzün üst yarısının kortekste arteria serebri anterior damar alanı, alt yarısının ise atreria serebri media damar alanı içinde kaldığı anlaşılmaktadır. Ancak hem üst hem de alt yarı emosyoneljlimbik kortikal ve subkortikal etkileri taşır. Ponstaki fasiyal çekirdeğe inici motor yollar başlıca 2 kanaldan ulaşır; birincisi klasik kortiko-fasiyal piramidal liflerdir (ventral yol). Diğeri ise ekstrapiramidal emosyonel etkileri ağırlıklı olaraktaşıyan dorsal emosyonel yoldur. Bu ikincisi, muhtemelen daha fazla sinapslı ve daha yavaş ileten bir yoldur. Tonik olarak yüzün emosyonel sürümünü sağlayan inici yolu temsil ettiği düşünülmektedir.