Orofaringiyal Yutmanın Nörofizyoloji ve Nörolojisi

Özet

Bu makalede insanda yutmanın nörofizyolojisi ve nörolojisi değerlendirilmiştir. İnsanda yutma üç döneme ayrılmaktadır: oral, faringiyal ve özefagiyal dönemler. Oral ve faringiyal dönemler oldukça içiçe geçmiş olduğundan daha ziyade orofaringiyal terimi tercih edilmektedir. Ancak yutmanın oral dönemi sıklıkla istemli olarak kabul edilirken, faringiyal dönem bir tür refleks aktivasyonla oluşur. Oral dönemin birincil işlevi, yiyeceğin ağızda hazırlanması ve faringiyal döneme geçişle ilişkilidir. Yutma sırasında lokmanın harekete geçirilmesi ve ağız boşluğunun arkasına gönderilmesi (modülasyon) için posterior oral kavite ve faringiyal mukozadan gelen duysal girdiler gereklidir. Duysal girdiler medüller nukleus traktus solitarius'a (NTS) ve serebral kortekse iletilir. Yutma bir kez başladıktansonra, perioral kaslardan aşağı doğru ardışık bir kas aktivite dizini oluşur. Yiyeceğin iletilmesi sırasında havayolunun tamamı korunur, birçok laringiyal kas havayolunu kapatır ve larinks yukarıya doğru çekilir. Yutma kaslarının ardışık aktivitesi bazı EMG yöntemleriyle gösterilebilir. Submental/suprahyoid kaslar, yutmanın orofaringiyal döneminin başlamasını ve süresini göstermek açısından faydalıdır. Üst özefagus sfinkterinin krikofaringiyal kası istirahatte tonik olarak kasılıdır, aktiftir ve yutma sırasında tonik aktivite durur. Benzer şekilde yutmanın faringiyal dönemi süresince bir hareket algılayıcı (sensör) da uygulanabilir. Sinir ağı medullerbeyin sapında yer almaktadır. Bu retiküler ağ yutmanın "central pattern generator (CPG)"ı olarak bilinmektedir. CPG'nin premotor nöronları NTS'nin ve nukleus ambiguus (NA)'un içinde ve çevresinde yerleşmiştir. NTS ve NA arasındaki sinirlifleriyle ve orta hattı geçen ve iki medüller bölgeyi bağlayan retiküler lifler tarafından yönlendirilen anatomik bağlantılar mevcuttur. Korteksten ve subkorteksten inen eksitatör ve inhibitör uyarılar orofaringiyal yutmayı etkiler ve medüller CPG'yi tetikler ve düzenler.Fonksiyonel beyin görüntülemesindeki son gelişmeler (örn. fMRI, PET...) artık insanda yutmanın kortikal yönünün incelenmesi şansını sunmaktadır. Korteksin yutma olayına katılımı çoğul odaklıdır ve özellikle aşağıdaki alanlarda bilateral olarak temsil edilmektedir: duysal-motor korteks, prefrontal korteks, anterior cingulate ve insular korteks ve opercular ve parieto-temporal bölgelerdir. İnsanda istemli yutma bilateral olarak temsil edilmekle birlikte, el kullanımından bağımsız olarak hemisferler arası bir asimetri de bulunmaktadır.Sağ elini kullanan kişilerde, istemli tükrük yutma için insular korteks, sağ hemisferinyanında yer almaktadır. Kortikal ve subkortikal olarak bu derecede geniş temsil edilme, neden bu kadar çok kortikal/subkortikal nörolojik durumun disfajiye yol açtığını açıklamaktadır. İnmede disfajinin iyileşmesinde sağlam hemisfer reorganizasyonununkritik bir rolü bulunmaktadır. Uygun ve artmış duysal girdiler, inmeye bağlı disfaji sonrasında kortikal plastisiteyi kolaylaştırabilir. Önceden açıklanan ve bu derlemede özetlenen EMG yöntemleri, nörojenik disfajinin objektif ve hızlı bir biçimde tanınmasında çok faydalıdır. Yutmanın ve yutma bozukluklarının fizyolojik mekanizmalarının anlaşılmasında önem taşırlar.