Friedreich Ataksi'sinin Moleküler Temeli: Türk Hastalarda DNA Analizi ve Tanı

Özet

Friedreich Ataksi'si (FA) otozomal resesif geçiş gösteren nörodejeneratif bir hastalıktır; çocukluk çağında başlar, kesintisiz ilerler ve en geç 5O'li yaşlarda ölümle sonuçlanır. Hastalık geninin görülme sıklığı, yani taşıyıcılık, 110 kişide birdir; bu da FA'yı en sık rastlanan kalıtsal ataksi yapar; hastalık beyaz ırkta 50,000 kişide bir görülür. FRDA geni 1996'da 9q13-21.1 bölgesine haritalanmış, ve kodladığı 210 aminoasitlik proteine frataksin adı verilmiştir. Mitokondride bulunan bu proteinin, demir-kükürt komplekslerinin biyosentezinde kritik bir görev üstlendiği bilinmektedir. FRDA geninin birinci intronundaki GAA tekrar dizisinin patojenik ekspansiyonu frataksin proteinin eksikliğine yol açar ki, bu da FA'nın başlıca nedenidir. Frataksin transkripsiyon ve ekspresyonundaki azalma, demir-kükürt komplekslerini barındıran proteinlerin azalması ile sonuçlanır, bu da serbest radikal oluşumunu tetikler. Boğaziçi Üniversitesi Moleküler Biyoloji ve Genetik Bölümünde yürüttüğümüz nörodejeneratif hastalıklar projesi çerçevesinde, laboratuvarımızda FA için özgün, güvenilir ve tekrarlanabilir bir polimeraz zincir reaksiyonu kuruldu ve optimize edildi. Bu yöntem kullanılarak FA klinik tanısı almış hasta ve yakınlarından oluşan 153 kişilik bir popülasyonda GAA tekrar dizileri ekspansiyonuna bakıldı. Tarama sonucu, 38 bireyin GAA ekspansiyonu için homozigot, 46 bireyin de heterozigot olduğu tanımlandı. Friedreich Ataksi'sine neden olan GAA ekspansiyonunun ilk açıklandığı 1996'dan beri, hastalık patogenezinin anlaşılmasında önemli ilerlemeler sağlanmıştır. Yakın gelecekte, frataksin ekspresyonundaki eksikliği kompense edecek yararlı stratejilerin geliştirilmesi umulmaktadır.